10. Risicoanalyse: bewust nadenken en verantwoord handelen

1. Werken houdt risico’s in

Begeleid Werken gaat over werken op een inclusieve werkplek, weg van de beschermde omgeving die meestal wordt geassocieerd met mensen met een beperking. Dat ‘meer kwetsbaar zijn’ kan angst oproepen bij het netwerk of onbegrip veroorzaken op de werkplek. Het voegt een extra dimensie toe aan het praten over de risico’s die samenhangen met (Begeleid) Werken. De reële risico’s tot hun reële proporties terugbrengen is voor de jobcoach vaak een moeilijk gegeven.

In de bedrijfswereld is het standaard, maar procedures als een risicoanalyse zijn binnen Begeleid Werken verre van gebruikelijk. De jobcoach moet nochtans de risico’s voor zijn cliënt inschatten en omschrijven in een overeenkomst. Dat gebeurt in de praktijk vaak té beknopt of helemaal niet: geen vermelding moet dan begrepen worden als “geen bijzondere risico’s”. Er wordt gezorgd voor een verzekering en daarmee is of lijkt alles afgedekt.

Het is belangrijk dat de jobcoach professioneel nadenkt over mogelijke risico’s voor zijn cliënt. Hij handelt preventief. Hij probeert risico’s reëel in te schatten en laat zich niet verlammen door vooroordelen en uitsluitingsmechanismen. Vaak zal hij zelf een analyse moeten maken omdat de algemene risico-analyse van een werkpost te algemeen is. Preventief werken is verantwoord werken.

Op zich is deze manier van werken niet nieuw. De jobcoach houdt doorheen de zoektocht naar werk altijd wel ergens rekening met mogelijke risico’s. Nieuw is het objectiveren en formaliseren ervan. Een praktisch hulpmiddel hierbij is de risicoanalysetool. Deze tool helpt bij het definiëren van de risico’s, bij het formuleren van welke keuzes te verantwoorden zijn en bij de beknopte schriftelijke neerslag hiervan. De hele tool met achtergrondinformatie en handleiding is online te vinden via www.werkburo.be .

2. In drie fases van droom naar verantwoord risico

Bij het zoeken naar werk wordt er steevast vertrokken van de droom van de begeleidwerker. Het is een intensieve zoektocht die zowel een scherpe focus als creativiteit vraagt. Door een voortdurende toetsing aan praktische en persoonlijke mogelijkheden en beperkingen, landt die zoektocht langzaamaan en komt de jobcoach dichter en dichter bij een concrete werkplek voor de begeleidwerker.

Van bij het begin raakt het proces van de risicoanalyse vrijwel ongemerkt verweven met deze zoektocht naar werk. Naarmate de zoektocht concreter wordt, worden de risico’s ook zichtbaarder. Op een gegeven moment is het belangrijk om van de risicoanalyse een formeel punt te maken. Op die manier heeft de jobcoach vooraf de ruimte om creatief te zoeken en achteraf de zekerheid goede beslissingen genomen te hebben. Of met andere woorden: de jobcoach gaat eerst heel bewust NIET stilstaan bij de risico’s om er daarna juist WEL heel bewust bij stil te staan.

Fase 1: de roekeloze droomtocht, los van de risico’s

De jobcoach is de dromenvanger (zie hoofdstuk 5). Hij gaat mee in een creatieve queeste en laat zich meevoeren door impulsen, zotte ideeën en vage werksporen. De jobcoach zoekt zonder geremd te worden door wat, misschien of nog, niet kan. Van risicoanalyse is er in die fase nauwelijks sprake.

Voorbeeld: Een begeleidwerker droomt ervan om bij de koning te gaan werken. Een goede jobcoach zegt niet onmiddellijk dat dat niet kan. Hij gaat mee in het verhaal, doet wat verkenningen, onderzoekt wat mogelijkheden en besluit dat er een koninklijke connectie moet zijn, dat de begeleidwerker beseft dat Brussel wel heel ver is en dat hij iets anders dan het koninklijk paleis wil overwegen.

Fase 2: het in kaart brengen van de risico’s

Wat komt bij het realiseren van een zot idee allemaal kijken? Waar moet  rekening mee gehouden worden? Hoe ziet de tekening van het geheel eruit? Welke risico’s dienen zich aan?

Voorbeeld: De jobcoach vindt een match: de begeleidwerker kan gaan werken bij de Koninklijke Hofleverancier Jules Destrooper. Daar worden koekjes gemaakt en worden er hoge eisen gesteld vanuit het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen. Er zijn allerlei grote machines om te kneden en te mixen. Er is ook een magazijn, een administratieve afdeling en een vervoersafdeling. De begeleidwerker op zijn beurt is heel impulsief, zijn jarenlange dieetbegeleidingen slaan niet aan, hij heeft Hepatitis B gehad en heeft epilepsie. De laatste aanval dateert van 5 jaar geleden.

Fase 3: een schriftelijke neerslag

De jobcoach brengt alles heel bewust en formeel in kaart om tot een beslissing te komen: welke zijn de risico’s en wat kan of moet er concreet gebeuren? .

Voorbeeld: De jobcoach zoekt zoekt een arts die een expliciete verklaring omtrent het risico op epilepsie opstelt. Hij organiseert een proefdag ‘snoep inpakken’ in het dagcentrum en vraagt de collega’s om te observeren hoe de begeleidwerker met de verleiding om gaat. Het resultaat is niet eenduidig. Hij bespreekt met het bedrijf de combinatie van gevaarlijke machines met het impulsief gedrag van de begeleidwerker.

In afspraak met de werkplek wordt er bij de start geen risico genomen en wordt er een job in het magazijn gezocht waar er geen direct contact is met voedingsmiddelen noch met gevaarlijke machines.

Dit bewust en formeel in kaart brengen, gebeurt tijdens de risicoanalyse in vijf stappen.

Stap 1: het oplijsten van de risico’s van het bedrijf

Inclusief werken betekent dat de begeleidwerker een werkplek heeft in een bepaald bedrijf of organisatie waar ook andere mensen werken. De veiligheidsregels die daar voor iedereen gelden, gelden dus ook voor de begeleidwerker en dit ongeacht diens arbeidsbeperking. Daarom bestaat de eerste stap van de risicoanalyse uit het kijken naar de algemene kenmerken van het bedrijf die een risico kunnen vormen voor alle werknemers. Voorbeelden hiervan zijn de staat van het gebouw, de brandveiligheid, het sleutelplan…

De jobcoach kan hiervoor gebruik maken van eigen observaties, de website, het reglement en de risicoanalyse van het bedrijf, de bedrijfsleider, de vakbondsafgevaardigde, de bedrijfsarts, het comité voor Veiligheid en Toezicht op het Wek...

Doel is om zo breed mogelijk te kijken naar mogelijke risico’s en te komen tot een overzicht van kenmerken eigen aan dat bepaald bedrijf. De jobcoach bekijkt voor elk risico apart hoe vaak het voorkomt en wat de mogelijke gevolgen van dit risico kunnen zijn.

Stap 2: het oplijsten van de risico’s eigen aan de begeleidwerker

Wanneer het gaat over risico’s eigen aan de begeleidwerker, is het van belang om enkel rekening te houden met die beperkingen of die kenmerken van de begeleidwerker die van invloed zijn op het werken in een bepaald bedrijf. De jobcoach moet zich dus een goed beeld kunnen vormen van de cliënt. Hoe zit het met de algemene gezondheid, het fysiek functioneren, middelengebruik …?

Dit beeld kan maar gevormd worden door gesprekken met de begeleidwerker, eigen observaties, contacten met het netwerk, de huisarts…

Doel is ook hier om zo breed mogelijk te kijken naar mogelijke risico’s die eigen zijn aan de begeleidwerker en van elk risico te omschrijven hoe vaak het voorkomt en wat de mogelijke gevolgen van dit risico kunnen zijn.

Stap 3: besluitvorming

Na het oplijsten van de risico’s van het bedrijf én die van de begeleidwerker trekt de jobcoach de nodige conclusies: welke combinatie van kenmerken, eigen aan het bedrijf en/of eigen aan de begeleidwerker, vormen een mogelijk risico voor die concrete job? Van elk risico vraagt de jobcoach zich af hoe vaak het kan voorkomen en wat de gevolgen zijn.

Een risico mag niet alleen gezien worden in de grootte van een dodelijke val of andere levensgevaarlijke zaken. Het risico op hoofdpijn door een slechte verlichting is ook een risico. Uiteraard is er een gradatie in soorten risico’s.

De uitdaging voor de jobcoach is om de risico’s in kaart te brengen, in te schatten hoe vaak ze voor komen en wat de gevolgen zijn. Daarbij wordt gekeken welke acties kunnen opgezet worden om deze risico’s te voorkomen of de gevolgen ervan te verkleinen. Welke maatregelen zijn nodig en wie zorgt ervoor? Het kan gaan om ergonomische aanpassingen, een bekwaamheidsattest, een rookplaats, …

Het maken van een duidelijk overzicht van de verschillende risico’s verplicht de jobcoach tot objectiveren: welke risico’s zijn verantwoord en aanvaardbaar en welke risico’s zijn onverantwoord en te vermijden. Bij twijfel kan de jobcoach navraag doen bij collega’s, de leidinggevende en eventueel een verzekeringsagent.

Stap 4: Schriftelijke neerslag van de risico’s

De jobcoach neemt de getrokken conclusies op in zijn rapportage. Dat kan in het Profiel bij Start op de werkvloer zijn of op een andere afgesproken plaats in het dossier van de begeleidwerker of in zijn handelingsplan of… Deze risico’s moeten ook contractueel mee opgenomen worden in de  Afsprakennota of andere documenten die bindend zijn en die ondertekend worden door de werkplek, de begeleidwerker en de jobcoach. Ook verzekeringstechnische aspecten worden nu opgenomen. Als er iets ernstigs gebeurt, dan moet de jobcoach schriftelijk kunnen aantonen dat hij bewust heeft gehandeld.

Stap 5: een risicoanalyse is een dynamisch iets

Conclusies zijn altijd onderhevig aan veranderingen in de job, in het bedrijf, in de situatie van de begeleidwerker… De risicoanalyse groeit of verandert mee met de begeleidwerker en de werkpost. Er is een voortdurende wisselwerking waar de jobcoach rekening mee moet houden. Van de initiële lijst met kenmerken van het bedrijf of de begeleidwerker die een risico vormden, zullen er een aantal minder van belang worden of komen er andere aan het licht die nader moeten bekeken worden.

Een jobcoach dient bij opvolgbezoeken steeds alert te zijn voor nieuwe taken of situaties. Iedere verandering kan immers een risico inhouden. Het kan ook goed zijn om bij de jaarlijkse bevraging of andere evaluatiemomenten expliciet na te gaan of er sprake is van veranderingen in het bedrijf of bij de cliënt. Hier jaarlijks heel bewust bij stilstaan, helpt de jobcoach om de risico’s en de schriftelijke neerslag ervan aan te passen.

3. De verzekering

Een nulrisico bestaat niet. Ondanks goede analyse, alle voorzorgen en aanpassingen kan er altijd iets fout lopen.  Daarvoor dient een verzekering: een dienst Begeleid Werken is wettelijk verplicht voor zijn cliënten een verzekering Burgerlijke Aansprakelijkheid af te sluiten, evenals een verzekering Lichamelijke Ongevallen.  Die dekken de kosten van de schade achteraf. De verzekeringsmaatschappij dekt die kosten als kan aangetoond worden dat er naar eer en geweten gehandeld werd middels een goede risicoanalyse.

Meer info over de risicoanalyse kan je HIER vinden.

De andere hoofdstukken uit Aan de slag lees je HIER

‍